De Vierde Macht

Uit de affaire rond het echtpaar De Roy van Zuydewijn blijkt weer eens hoe 'de vierde macht' bij tijd en wijle onbekommerd en ongecontroleerd z'n gang kan gaan. Voor wie heeft zitten snurken tijdens de staatsinrichtingsles: met de vierde macht wordt het ambtenarenapparaat aangeduid. In onze rechtsstaat bestaan er drie officiële machten, te weten de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Ambtenaren zijn officieel ondergeschikt en verantwoording schuldig aan die drie machten. Zij zijn de werkbijen, koken plannen voor en regelen vrijwel alles dat op overheidsgebied geregeld moet worden. Zij zijn een officieuze machtsfactor van formaat en daarmee dus die 'vierde macht'. Wanneer de politieke bazen de zaken onvoldoende controleren ontstaan er nogal eens affaires, zoals nu ook met het Kabinet der Koningin en de AIVD. Maar ook bij diverse parlementaire enquêtes heeft het volk met toenemende verbijstering kunnen waarnemen hoe de ene na de andere hoge ambtenaar onbekommerd z'n eigen koers had gevaren.

arrogantie
Natuurlijk gaat het meestal ook wel gewoon zoals het hoort. Ambtenaren die hun werk integer doen zullen rekening houden met wat de politieke baas ervan vindt en zijn/haar kennis in dienst stellen van de maatschappij. Er is daarentegen ook nog steeds een grote groep ambtenaren die zich een bepaald air van gewichtigheid aanmeet. Het gedrag doet zich op alle niveaus voor. De walm van arrogantie hangt te vaak boven commissies en loketten. Deze ambtenaren voelen zich verheven boven de gewone burger, stellen zich paternalistisch en soms zelfs regelrecht autoritair op.

ronkende namen
Het begint al met de naamgeving van functies en afdelingen. Het kan niet anders of deze namen zijn domweg bedoeld om de burger te intimideren en zijn plaats te wijzen. Neem de ambtelijke baas van een ministerie. Waarom moet hij of zij zo nodig 'Directeur Generaal' worden genoemd wanneer er gewoon 'algemeen directeur' wordt bedoeld? Waarom moeten bepaalde afdelingen van een ministerie ronkend van gewichtigheid 'Directoraat Generaal' heten? Wij hebben geen flauw idee wat het betekent, maar het klinkt wel héél belangrijk en hoog. Wij kruipen als nederige onderdanen bij voorbaat in onze schulp. Zelfs de wc heet daar waarschijnlijk zoiets als 'Directoraat Generaal Sanitaire Voorzieningen'...

kerkhof
Bent u wel eens gehoord door een of andere commissie? De huurcommissie bijvoorbeeld? Soms houdt deze zitting op een wat sjofele locatie, maar op de deur staat wel 'Directoraat Generaal Volkshuisvesting'. U mag plaatsnemen achter een heel klein tafeltje met een lullig stoeltje. Op meer dan twintig meter afstand zit vóór u een soort bloedraad, liefst nog op een verhoging, achter een lange tafel. U wordt uit de hoogte en van verre streng toegesproken.
In Amsterdam heb ik het een waarnemend voorzitter van een huurcommissie, een zekere heer P. van de Kerkhof, wel bijzonder bont zien maken. Wat deze man zich veroorloofde aan intimiderend en autoritair gedrag tegenover klagende huurders tart elke beschrijving. Deze ambtenaar wist zonder de minste moeite alle schijn van onpartijdigheid te vermijden en liet welhaast onverbloemd blijken aan de kant van de verhuurders te staan. Menig door hem geschoffeerde huurder zal in gedachten hebben gewenst dat deze bruut zijn eigen naam eens eer aan zou gaan doen. Een duidelijk geval van een ambtenaar die op z'n zachts gezegd uit het oog was verloren voor wie hij werkte en wie uiteindelijk zijn salaris betaalde.

zwaar voorwerp
En zo kent iedereen waarschijnlijk wel eigen voorbeelden. Zoals een bevoogdende houding bij de Sociale Dienst. Een knulletje of grietje, amper droog achter de oren, verliest de juiste verhoudingen uit het oog en permitteert zich om een oudere bijstandstrekker de les te lezen op een toon waar de honden geen brood van lusten. Nog heel scherp staat mij in dit verband de prachtige en onthullende documentaire uit 1986 op het netvlies, over de Gemeentelijke Sociale Dienst te Leiden, van Maarten Schmidt en Thomas Doebele. Hopelijk is er sinds die tijd wat verbeterd, maar ik vrees van niet. Hevig ontsteld en verbijsterd constateert men bij de Sociale Dienst dat er af en toe een zwaar voorwerp door het loket vliegt. Nooit goed te praten, maar let dan óók even op het bloed onder de nagels van de cliënt.

afschaffen
Vanuit dit soort arrogantie van de macht, met name de niet al te nauwgezet gecontroleerde macht, is het dus allerminst verwonderlijk dat de kwestie De Roy van Zuydewijn inmiddels politiek verantwoordelijke bewindslieden uit heden en verleden danig in verlegenheid brengt. Kennelijk is men bij het Kabinet der Koningin letterlijk met een grote dosis hovaardij enige doopcelen gaan lichten. Dit alles in de veronderstelling dat ze hoog genoeg in de pikorde zaten om van alles op hun eigen houtaine houtje te kunnen regelen. Demissionair premier Balkenende heeft sinds het kamerdebat van gistermiddag ongetwijfeld zware kramp in de bilspieren. Want zelden heb ik een minister-president zo schaamteloos zijn kont om de waarheid heen zien manoeuvreren. Die heeft zondag nog heel wat uit te leggen aan onze lieve heer.
Hoe de zaak ook verder afloopt, laten we in elk geval die belachelijke archaïsche naam van 'Kabinet der Koningin' afschaffen. Het is maar gewoon een secretariaat tenslotte.

Geef een reactie: